Conversas:

Velaquí o inicio das que, agardamos, serán moitas e fructíferas conversas sobre o mundo, a vida e o que hai polo camiño. Hoxe, preséntovos a Arturo, un veciño meu da Torre, en Pontevedra, que coñecín paseando polo monte. É un home que aos seus 74 anos aínda loita polos seus ideais e que, a pesar de queixarse de non ter a memoria que tiña antes, recorda 9 de cada 10 nomes de antigos camaradas seus, de fascistas que espoliaron a terra ou da veciñanza que coñeceu e dos que está moi orgulloso ーou todo o contrarioー.

Esta é unha de tantas conversas que temos mantido no tempo. Para min é unha honra e un pracer inmensos escoitar, non só todas as súas vivencias, senón tamén as súas reflexións que amosan unha perspectiva social, política e vital, profundamente ancorada á terra e á súa xente. Arturo, quero que saibas cando leas isto, que tes gañado ese ceo no que nós non cremos e que o día que ti faltes, seremos nós quen recollamos a remuda, túa e de toda a túa camaradería.

Imos alá:

Na seguinte conversa, como moi posiblemente suceda naquelas que están por vir, aparecen unha serie de castelanismos ou de diferencias co galego normativo. Aínda que aplicamos unhas correccións de caracter xeral, decidimos manter algunas formas, especialmente dialectalismos que son propios do idioma porque o noso compromiso tamén é coa fala e coa realidade social da lingua. Áchanse marcados en cursiva unicamente os castelanismos ou estranxeirismos.

Julien: Como che gustaría que te presentáramos?

Arturo: Unha persoa comprometida co seu tempo. E cando digo comprometida co seu tempo, a maioría da xente, coma min, pois con dezaoito, vinte, trinta anos, buscabas a verdade. Buscabas unha sociedade máis xusta, máis feliz, máis comprometida… máis preparada… E bueno, e de aí saiu todo o que se fixo, ou sexa eu son un de tantos que se comprometeron. De tantos que segue pensando como daquela, con certos matices aínda que a maioría marchou para, digamos, para terras máis cálidas e máis agradables. E unha minoría quedámonos onde sufrimos porque as cousas que nós pelexamos seguen sen resolver. E a pelexa continúa mentres vivas. 

Julien: E seguramente continúe despois de ti e despois de min…

Arturo: Eu non vou renunciar a nada. Que renuncien eles. 

Julien: Home, eu teño falado con Raquel de que, bueno, claro que queremos ver mundo, pero unha cousa é ver mundo e outra cousa é marchar de aquí. É unha mágoa que estea todo cheo de eucaliptos e que, bueno, sigan mexando por nós porque o de Altri non ten sentido…

Arturo: Si ten sentido como economía circular. E sabes o que che digo, non? Eles invirten cartos, privatizando os cartos públicos e unha vez a cousa empeza a andar, o custo da administración é case tan grande coma o do número de traballadores. Entón entran, como aquí en celulosas, onde hai unha comisión do 20 % de persoal do PP e normalmente do Opus Dei que controla o tema de celulosa. Entón, o que pasa é que, claro, a eles interésalles que se faga esto porque así eles sempre teñen asegurada a súa estadía na terra prometida. Ou sexa, sen traballar e vivindo moi ben.

Julien: Ti recordas como nos coñecemos?

Arturo: Eu sei perfectamente como te coñecín. Eu teño varias deformacións: unha política, de categorizar á xente, e outra social, de categorizar os rapaces… Pois cando un rapaz está así, pois terá problemas, non sei que, non sei canto. E a min, meus fillos e miña muller din “é que papá dedícate ao teu” bueno é que non o podo evitar. E cando vexo un rapaz moi matón, moi tal, digo “bueno, onde estarás dentro de pouco, pobre”. O que pasa é que eu sempre me enfronto aos problemas, eu non teño medo ningún de enfrontarme a quen sexa. Ningún.

O caso é que eu te vin paseando por aí… entón… vinte varias veces… e díxenlle á miña muller que había un rapaz por aí polo monte… e que bueno, ía falar con el. Ela contestoume “Boh, ti tamén…” e eu insistín “Igual necesita unha axuda, podo axudarlle eu, que carallo”. Eu presumo… Bueno, non presumo, síntome solidario. Entón vai e vinte e díxenche “chaval, pásache algo? “No” “Seguro?” “No. ¿No se puede pasear por el bosque?” “Ai, si, si, fillo”. E marchei. [Ri] Lémbraste? 

Julien: Lembro, lembro. Home, agardo que non o percibises como algo así…

Arturo: Non. Ti á defensiva. Porque claro, non é normal que a xente, que unha persoa, se preocupe.

Julien: Así é. A sociedade actual é moi individualista.

Arturo: Eu nunca fun individualista, sempre me gustou a colectividade. Entón, o que facía era buscar por onde facer cousas; entón, pois as cousas surxiron…

Julien: Iso faime pensar que non é a primeira vez que me falas de que nos teus inicios relacionábaste coa comunidade eclesiástica. Aínda que xa fai tempo que te separaches totalmente dela.

Arturo: Alí había xente boa. Había xente que ía ao catecismo porque buscaba coma min outras alternativas que nas casas non sabían porque nas casas non dicían nada. Eu sei que o meu pai repartía “El Mundo Obrero” nos anos 40, pero el sempre o negou. Eu seino porque un camarada del me dixo que ían un día buscar “El Mundo Obrero” xusto onde está agora, na ponte da Barca… Pois alí paraba o tren, freaba o tren, porque a xente, normalmente das comisións, do PC, traían “O Mundo Obrero” para aqueles que crían no cambio ademais de cousas para os que facían estraperlo. Metían cuns fardos grandísimos que recordo andar por aquí vendendo roupa, vendendo… porque era o estraperlo.

Entón bueno, buscando cousas eu e a miña vida foi militando fai moitos anos. Lembro un cura en Figueirido que me recomendou un cura na Coruña e o cura da Coruña… non o sei, pero  reuníamonos e falábamos de política, era do Partido Comunista, e  lembrome que co contacto que tiven con eles, no 72, estando na mili, fumos repartir uns panfletos a Ferrol. Había tal represión… Saían da Bazán os obreiros cunha especie de tanquetas feitas de plexiglás, de plástico duro, que usarían para o que fabricaban, barcos e o que facían alí. E tal foi o acojone que nos marchamos. E sei que me levou a durmir a un sitio que lle chaman a Ponte das Cabras, que é indo para Ferrol, penso que é Narón. Entón, levoume  a unha pensión e cando fun durmir, había na habitación unhas fendas criminais. “Que pasaría aquí?” E aí que ás catro da mañá sentín un ruído infernal, saltei ao corredor, “será que veu a policía”.  E saíu o dono, o patrón da pensión, “non, non, é que pasa o tren”. E claro, unha ponte metálica, pasaba a un metro o tren… puf… E é isto, despois sempre militei en ordes políticas… 

Julien: Xa que sacaches o tema. Non sei xa cantas cousas me levas contado dende que nos coñecemos sobre a represión durante o franquismo. Penso que poderiamos aproveitar este intre para falarmos tamén de algo que ti viviches en primeira persoa.

Arturo: Eu lémbrome aquí en Salcedo, dun fascista moi recoñecido que era Antonio Brigaite. Unha vez fumos falar con el porque dicían que era quen tiña a pedra filosofal de solucionar todo e, como estaba cheo de veciños, vinme na obriga de ir. Estou falando do ano 76. E todos… bueno, non lle bicaron a man porque el non quería, pero pouco menos. A xenuflexión fixéronlla e eu non lle din a man, claro. No 76 o franquismo puro e duro, ata o 78 as mulleres non tiñan dereito a xestionar a herdanza que recibiran dos seus pais. Ata o ano 78.  A pesar do que digan estes. 

E logo a amnistía, para min, serviu para legalizar o que eles fixeron. Mataron a moita xente, asasinaron a moita xente, quedaron con moito patrimonio alleo… Entón, pois claro, eso había que legalizalo. Había que legalizalo e… os curas agora matriculan, pois eles facían o mesmo co que lle quitaban aos vencidos. Que os vencidos non eran os malos, os vencidos eran os legales. Pero bueno, eles, como son enviados do Espírito Santo, que aínda non sei o que é. Pois por iso pasa eso.

Julien: E que hai da guerra civil? Xa vai con moitas historias que me contas da veciñanza de Salcedo sobre aqueles anos…

Arturo: En Galicia non houbo guerra civil, a guerra foi fóra, non houbo fronte, pero aquí mataron a moitísima xente: homes, mulleres, o que fixera falta. Houbo un home aquí preto, chámase Luis, que se queres preséntocho. E Luis naceu o 18 de xullo do 36. O compañeiro da nai xa o mataron. Cando naceu Luis, o 18 de xullo do 36, pois díxolle a un irmán maior, que tiña doce anos, “mira, vai ao cortello ese de alí arriba e fala co cura a ver se lle bota un pouco de auga maldita para ver se así non nos mata”. E por iso foi bautizado Luis, por medo a que o mataran a el e a súa nai.

Eu lémbrome dunha muller de aquí, chamábase señora Dolores Agulla, coñecida polo alcume da Merellas. Entón, contoume, mira, aquí onde vive, aquí, cortáronlle un peito a unha muller. Ou sexa, fixeron as de Dios. Bueno, aquel cartel que hai alí onde a parada de buses, que o arrincan de vez en cando, xa sabes todas as barbaridades que se contan alí.

Julien: De feito, sempre me contas que fuches parte de moitas iniciativas…

Arturo: Si, de moitas. Aquí… a min cambioume moito a vida cando o da autopista do Atlántico. Nós sabiamos dende o ano 76 que había un planeamento de Galicia onde constaba a autopista do Atlántico. Casualmente en Vigo desembocaba no Corte Inglés, xusto na porta. E logo trataba de unir unha central, unha pasteira que querían facer, unha ENCE, un monstro deses nas Neves, outro en Quiroga… unha central nuclear… Ou sexa, eles o que pretendían, que xa o conseguiron, á parte de cargarse a nosa lingua, era que a xente galega se viñera toda para a costa. Gracias a eso cargáronse toda a costa e o interior quedou baleiro sen ninguén para o defender. A mina de San Finx cargouse a Ría de Muros e esta merda [Altri] vai cargarse a Ría de Arousa como esta [ENCE] se cargou a Ría de Pontevedra. Ou sexa, a ría de Pontevedra se la cargaron. 

As mariscadoras, que a min me odiaban porque estaba en contra da celulosa e eles pagábanlles para plantar, que morrían para levantar, e dábanlle cartos, non? Unha caseta, un coche, un… un tupé. Eu que sei. Estaban todas compradas, desgraciadamente. E agora din, o outro día dicíame unha mariscadora, que agora como monten eso que a Ría de Arousa tamén se acaba. Agora o recoñece. Pero bueno, xa é tarde. A parte queren estes mendrugos,  que non teñen outro nome, queren labrar, ou arar, o areal. Pero é que está cheo de metales pesados, sobre todo mercurio, que está no fondo…

Entón, a autopista marcou moito porque nós, que eramos en Salcedo, oito ou dez chavales, ou doce ou quince, tiñamos diante unha cousa que non sabíamos, que era unha riqueza importante. Moita xente que foi do PC, que eran pioneiros antes da guerra, comprometéronse moito con nós. Viviron unha segunda xuventude. Ían con nós a Santiago, manifestacións, asambleas… e oílos falar, e que eles, corenta anos sen poder falar… estamos falando, empezamos a asociación de veciños no 75, 76… e eles levaban dende o 39 sen poder falar con ninguén.  E poder falar libremente do que pensaban, como eran… foi dunha riqueza para nós marabillosa. E para eles a ilusión de poder manifestar por que perderan a guerra, por que estaban aquí e por que mantiñan o que mantiñan. E bueno, eso foi moi interesante.

Julien: Pero tamén fixestes publicacións. Xa vai con varios libros ou revistas que me amosas nas que traballaron camaradas teus.

Arturo: Nós temos no arquivo provincial, que estaba… onde agora se chama a rúa Colón, alí á dereita, hai moito documento noso. Dende películas, porque nós ata promocionamos películas. Unha era “O Monte Noso”, outra sobre o alcoholismo, outra sobre os xitanos e outra sobre “A autopista do atlántico, unha navallada á nosa terra”. E aí hai tamén información.  O director [Llorenç Soler] morreu aí atrás, que era moi bo tío e a súa compañeira, Anna Turbau, aínda veu fai un par de anos a falar aí a Poio e estiven con ela. 

[Acho necesario facer aquí un interludio dentro desta interesante conversa para honrar a memoria de Anna Turbau que faleceu o pasado 19 de marzo, xusto dous días despois de que tivese lugar esta conversación con Arturo.

Eu, sinceramente, non a coñecía. Non escoitara falar dela ata ese día. Unha vez rematamos a nosa conversa e antes de que eu marchara, Arturo, como adoita facer sempre, procedeu a ensinarme algúns libros e revistas que lle parecen interesantes. Un deses libros foi a obra fotográfica de Anna Turbau “A intimidade da imaxe. Galicia 1975-1979”. Para el ese libro é motivo dun orgullo fondísimo. Dicíame que ninguén retratara tan ben como ela a loita social, á veciñanza, o día a día da xente galega durante aqueles anos… 

Cando marchaba para casa pensei no chulo que estaría poder ter unha conversa con ela. Desgraciadamente chegamos moi tarde. Anna, grazas e mil veces grazas polo teu traballo. O valor de todas esas fotografías é, polo menos para o pobo galego, dun valor incalculable. Descansa en paz.]

[Retomando o fío Arturo contábame todas as cousas que viviu e das que participou]

Arturo: É que hai moitísimas cousas que fixen durante moitos anos entón, bueno… logo o que che ía dicir eu, é que aquí en Galicia houbo moitas loitas pero unha soa loita que abranguía a toda a nación dende Tui a Ferrol… e que nós a tiñamos controlada e conseguimos parar a autopista dous anos. Absolutamente parada. Que eso necesitaba de miles de persoas en todos os puntos de Galicia. E conseguímolo parar ata que nos detiveron. Metéronnos no cárcere a uns cantos, a min e a outros declaráronnos inocentes. Pero bueno… eu chupei dez días de comisaría e bueno… e logo da comisaría deron o intento de golpe de Estado do 23F. Tanques arredor do penal de Segovia… lembro dun camarada que nos mandou un telegrama “tranquilo, compañeiro, está todo controlado” o controlado é que nos mandou o telegrama por darnos ánimos, pero el xa escapara a Portugal, claro, porque a cousa podía ir en serio.

Julien: Pero non só loitastes contra a autopista. Constantemente xuras contra ENCE e contra todo o que significa. 

Arturo: Eu fun o que iniciei a denuncia contra ENCE porque un día estaba aquí e queimoume a patata… apareceu todo queimado, coma se pasasen cun soprete dun día para outro. Entón, fun ao xulgado. Tiven unha sorte que estaba un xuíz amiguete meu alí. Entón, mandoume un perito e tal e empezouse a denuncia. Despois Defensa da Ría, que eu era parte dela, adheriuse a esa denuncia como acusación particular ou popular ou non sei como lle chaman. Pero foi unha denuncia que fixen eu. Entón, a min mandaronme  unha rapaciña, que dicía que era bióloga, que traía unha chequeira, que bueno, que se chegábamos a un acordo, chegábamos a un acordo. “Si, si. Mañán mesmo retiro a denuncia.” “E como?” “Se vos vades de aí.” Que lle ía dicir?

E agora, cando me operei, presentei outra denuncia no xulgado.  Presentei moitas. A xuíza non me quixo recibir. E púxenlle que non cría na xustiza porque sabía de que parte estaba. Quería que me puxesen a min, fulano de tal, que fun operado dun cancro por potenciación química. Eu e dous veciños máis, un que vivía en tal sitio e outro que vivía en tal outro, pero xa morreron os dous. E agora na fábrica hai tres. Pero lévanos a operar a Santiago. Están morrendo e seguen traballando.

Julien: Ben. Entón, para ir recapitulando. A min contáchesme como participaches da fundación do Colexio de Educadores Sociais, que tamén es un dos fundadores da Plataforma pola Defensa da Ría… Durante unha chea de anos acolliches a moita rapazada na túa casa… non fai moito descubrín que tamén participaches na fundación da Asociación Boa Vida, que é a que recentemente me deu traballo. Claro, cando mo dixeches tamén dixen “bueno, non me sorprende” porque continuamente descubro que, bueno, se a asociación Lar, que despois se escindiu en outras como Berce…

Arturo: É que a cousa esta de Lar é que, eu estaba en Lar. Pero había dous Lares. Había Lar que é de fogar, que é onde estaba eu, pero estaba tamén en Lar, Loita Armada Revolucionaria que era outro Lar.  Entón claro, se me preguntaban se era de Lar… “si, si, son de Lar, claro”.

Julien: Non sabía. Ese detalle si que non o coñecía.

Arturo: Despois houbo máis intentos, máis cousas, pero bueno, foi unha pelexa constante, moi bonita, o que pasa é que ao final, foi pouco agradecido digamos. Valeu a pena pola xente coa que conviviches, valeu a pena pola experiencia, polo coñecemento que adquiriches. Pero a nivel político e social, a lingua… eu dicía, fai un par de anos, como entre o PP outra vez, a lingua desaparece. E si, desaparece porque os nenos non falan galego, e se os nenos non falan galego, pois vaise  a tomar polo saco. Eles calculan todo. Eles odian as autonomías que lle chaman.. Digamos as nacións, odianas. 

Julien: Tes algunha anécdota sobre a veciñanza? Polo que adoitas contarme tes relacións excelentes e outras que non o son tanto…

Arturo: Había unha muller que é máis facha que Dios e esperábame a mediodía para irlle botar as gotas. O fillo un día veume perseguindo co coche a casa… “Mira, eu non vou falar contigo, non hai máis”. Pois entón, despois, a vida levoume a relacionarme con el. Porque eu, por suposto, non son racista. Ten unha nora que é, bueno, colombiana ou, non sei de onde é. E por suposto eu trátoa igual porque é igual ca min. Eu digo sempre que os seres humanos somos iguales cando nacemos, berramos para poder respirar neste puto mundo, cando morremos sufrimos e cando vamos o baño todos cheiramos. Tanta historia…

Julien: Vale. Entón, para rematar, hai unha cousa sobre a que che quería preguntar dende fai xa un rato. Ti, sempre que nos despedimos, disme a mesma frase: que sexa feliz sen facer dano a ninguén e que siga namorado. Que significa iso para ti?

Arturo: Para min o máis importante do ser humano é ser feliz. É un dereito. O que pasa é que a historia e a política vai en contra de… e o de estar namorado  pois porque penso que estar namorado é un momento de euforia, é como se tomases un chute de augardente ーque non o tomoー ou se fumases un porro, que non estou en contra deles, había que legalizalos. O problema da droga, eu estou a favor da legalización, é que había que vendela nos hospitales. Ir alí e que cho dean. Pero iso non se pode facer porque o sistema perdería a contundencia que ten…

Julien: Bueno, Arturo, agradézoche de corazón que participes desta primeira conversa para a nosa revista. E tamén quero agradecerche canto fixeches ーmoito antes de que nacera euー e polo que fas. É un orgullo atopar xente coma ti que loitou tanto e se comprometeu tanto por mellorar as cousas.

Finaliza aquí esta conversa. É moito todo o que tiven que omitir por mor de alcanzar unha extensión, quizáis para esta sección, esaxerada. Aínda así, penso que se captan as mensaxes máis importantes do discurso de Arturo. Non minto cando digo que foi un orgullo, unha honra e interesantísimo en grado sumo. Non hai conversa que eu teña con el da que non desfrute, nin conversa na que el non denuncie algunha inxustiza ou da que eu non aprenda algo novo. Agardo que para o público esta tamén fose unha conversa entretida e interesante. Eu quedo con mal corpo por moito do que aconteceu que non coñecía, pero tamén con esperanza de que entre todos, como fixeron eles, poidamos cambiar o curso das cousas. 

E como ben diría Arturo: Sede felices sen facer dano a ninguén e ーpara quen teña o pracerー seguide namorados e namoradas!